چکیده فارسی:الهیات ایجابی پیشینه ای بس بلند دارد. نخستین خداشناسان، با توصیف خدا به صفاتی چند به شناخت خدا می رسیدند. در دوره های بعد، الهیات ایجابی به چالش کشیده شد. برخی توصیف خداوند به صفات انسانی را باور نداشتند؛ و شماری مطلق توصیف را برنتافته، شکل درست الهیات را سلبی می دانستند. در جهان غرب، نشانه هایی از پذیرش الهیات سلبی در سخنان افلاطون و نوافلاطونیان دیده می شود. در جهان اسلام نیز هر دو شکل الهیات، طرف داران خاص خود را داشت. بسیاری الهیات ایجابی را صحیح می دانستند و تعدادی الهیات سلبی را فریاد می کردند. اسماعیلیه، از معدود مذاهبی است که صریح و روشن مدافع الهیات سلبی بودند و به نقد و بررسی الهیات ایجابی پرداختند. چکیده عربی:للاهیات الایجابیة تاریخ طویل جدا. یتوصل الالهیون الاوائل الی معرفة الله من خلال توصیفه بعدة صفات. واجهت الالهیات الایجابیة تحدیات خلال الاعصار التالیة. البعض لم یعتقد بتوصیف الله بصفات البشر والبعض لم یؤمن بمطلق التوصیف وکانوا یؤمنون بان الشکل الصحیح للالهیات، سلبی. تلاحظ عند الغربامارات علی قبول الالهیات السلبیة فی کلام افلاطون والافلاطونیین الجدد. وفی العالم الاسلامی کان لکل شکل من شکلی الالهیات اتباعه والمؤمنین به. البعض اعتقد بصحة الالهیات الایجابیة والبعض نادی بالالهیات السلبیة. ویعد المذهب الاسماعیلی من المذاهب الفریدة التی دافعت بشکل صریح عن الالهیات السلبیة وانتقدت الالهیات الایجابیة.

چکیده فارسی:در باب امکان سخن گفتن از امر متعال یا خداوند به زبان عادی بشری، با دو گونه الهیات مواجهیم: الهیات ایجابی و الهیات سلبی. پیروان الهیات ایجابی بر این باورند که درباره اوصاف و افعال خداوند، با همین زبان بشری سخن می گوییم. طرف داران الهیات سلبی معتقدند که تنها به شیوه سلبی می توان درباره افعال و صفات خداوند سخن گفت، اینکه خداوند چه چیزی نیست، نه اینکه چه چیزی است. الهیات سلبی، در طول تاریخ اندیشه، از پیروان بسیاری برخوردار بوده و از یونان باستان تا امروز تداوم داشته است.این نوشتار به سیر تاریخی الهیات سلبی پرداخته و در ادامه به نقد و بررسی دیدگاه ها در این زمینه خواهد پرداخت. هدف این نوشتار، ارائه راه اعتدال میان ایجاب محض و غلتیدن در ورطه شرک و تشبیه، سلب محض، تعطیل عقل از شناخت خداوند، و لاادری گری است.   چکیده عربی:عندما نتحدث عن أمر متعال أو عن الله تبارک وتعالی بلسان البشر المعهود فی مجال الإمکان، فإننا نواجه نوعین من الإلهیات، هما إلهیات إیجابیة وإلهیات سلبیة. أتباع مبدأ الإلهیات الإیجابیة یعتقدون أنه یمکن الحدیث عن أوصاف وأفعال الله تعالی باللسان البشری. وأما أتباع مبدأ الإلهیات السلبیة فهم یعتقدون أنه لا یمکن الحدیث عن أفعال وصفات الله عزوجل إلا فی رحاب الإلهیات السلبیة، أی الحدیث عما هو لیس الله، ولیس عما هو الله. وهذا النوع من الإلهیات علی مر تأریخ الفکر کان له أتباع کثیرون، بحیث استمر من العهد الإغریقی إلی یومنا هذا.یقوم الباحث فی هذه المقالة بدراسة السیر التأریخی لمبدأ الإلهیات السلبیة، ومن ثم یقوم بنقد ودراسة الآراء فی هذا المضمار، وذلک بهدف طرح سبیل معتدل بین الإیجاب المحض وبین الخوض فی مستنقع الشرک والتشبیه (السلب المحض) بتعطیل العقل من معرفة الله تعالی وبالتالی الوقوع فی ورطة (لا أدری).

چکیده فارسی:با توجه به گستره و ژرفای مطالعات نوین دین شناسی و ضرورت های برخاسته از فضای جهانی برای مفاهمه بین ادیانی، بهره گیری از روش های دقیق علمی به ابزاری اجتناب ناپذیر برای شاخه ای از این مطالعات به نام «دین شناسی تطبیقی» تبدیل شده است. در این مقاله که به روش تلفیقی تحلیل محتوای کمی و کیفی انجام شده و بخشی از یک گزارش تحقیقی گسترده است، ابتدا مفهوم ضمانت های اجرایی منفی یا مجازات ها تبیین می شود و سپس مساله اصلی تحقیق (شناخت مشابهت ها و تفاوت های ضمانت های مذکور در تورات، انجیل و قرآن کریم) تبیین می گردد.   چکیده عربی:نظرا إلی ما تتسم به الدراسات الدینیة الحدیثة من سعة و عمق، و انطلاقا من الضرورات التی تفرضها الاجواء العالمیة للتفاهم بین الأدیان، فقد أصبحت الاستفادة من الأسالیب العلمیة الدقیقة بمثابة أدوات لا مناص منها لأحد فروع هذه الدراسات، و هو الفرع المسمی «بعلم الأدیان المقارن». هذه المقالة التی اجریت بالاسلوب التوفیقی لتحلیل المحتوی الکمی والکیفی، و قسم من بحث تحقیقی موسع، جری ابتداء تبیین مفهوم الضمانات التنفیذیة السلبیة و هی العقوبات، و بعد ذلک جری تبیین القضیة الأساسیة لبحثنا هذا و هی معرفة أوجه الشبه والاختلاف بین الضمانات المذکورة فی التوراة، والانجیل والقرآن.

چکیده فارسی:پژوهش حاضر با هدف کشف دیدگاه اسلام در مورد یکی از عرصه های مهم روابط زوجین یعنی تصورات، به کنکاش در آموزه های اسلامی پرداخته و با استخراج مفاهیمی مرتبط با این موضوع، نقش آسیب زای تصورات منفی در روابط همسران را مورد بررسی قرار داده است. همچنین به روش توصیفی-تحلیلی مشکلات زوجین در بعد تصورات را از دیدگاه روان-شناسی و اسلام تحلیل نموده است. سپس با تعیین اهداف درمانگری، یک راهکار درمانی در نه گام، برای حل این مشکل ارائه و فنون درمانگری را نیز تحلیل و تبیین نمود. نتایج پژوهش نشان داد که تصورات منفی در پدیدآیی روابط آسیب زا بین همسران تأثیر قابل توجهی دارد. از این رو، تصورات منفی یکی از وجوه روابط همسران است که مورد توجه اسلام واقع شده و متون روان شناسی نیز بر آن تأکید دارند. فنون درمانی که طی پژوهش حاضر از منابع اسلام و روان شناسی استخراج شد عبارتند از: مواجهه تجسمی، تصویرپردازی مثبت، تصور بالاترین حد، تصورات ذهنی هدایت شده، تجسم خلاق، دعا و انس با خداوند، تصویرپردازی مثبت از اعمال، کسب تفکر یقینی، تصویرپردازی صورت باطنی عمل و تصویرپردازی عواقب عمل، و هدایت خودگویی. چکیده عربی: یرمی هذا البحث الى الکشف عن رأی الإسلام فی واحد من المجالات المهمّة فی العلاقة بین الزوجین؛ وهو مجال الإنطباعات والتصوّرات، ولهذا قام بعملیة بحث وتقصٍ فی التعالیم الإسلامیة، وعمل من خلال استخراج مفاهیم منها ذات صلة بهذا الموضوع أن یکشف عن دور السلبی والمضر للإنطباعات السلبیة فی العلاقات بین الأزواج. کما حاول أیضاً باسلوب وصفی وتحلیلی، بیان المشکلات التی تنشأ بین الزوجین فی ما یتعلق بالإنطباعات من وجهة نظر علم النفس والإسلام. ثم سعى من خلال تعیین الأهداف العلاجیة، وضع منهج علاجی فی تسع خطوات لغرض حلّ هذه المشکلة مع تبیین وتحلیل فنون العلاج أیضاً. وقد اظهرت نتائج هذا البحث أن الإنطباعات السلبیة تأثیر لا یُستهان به فی ایجاد ما یُحدث خللاً فی العلاقة بین الأزواج. ومن هنا فقد کانت الإنطباعات السلبیة من الامور التی اهتم بها الإسلام کجانب من جوانب العلاقات الزوجیة، وهو ما تؤکد علیه نصوص علم النفس أیضاً. الفنون العلاجیة التی استُخرجت خلال هذا البحث من المصادر الإسلامیة ومن معطیات علم النفس، تتلخص فی ما یلی: المواجهة التصوریة، تکوین الصور الایجابیة، تصور الحدّ الأعلى ، الإنطباعات العقلیة الموجهة، التجسید الخلاق، الدعاء والانس بالله، ایجاد الصور الایجابیة عن الأعمال، کسب التفکیر الیقینی، تکوین الصور الباطنیة للعمل، وایجاد تصویر لعواقب العمل، والتوجیه بالتلقین الذاتی.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (pdf) مراجعه فرمایید.   چکیده عربی:الهدف من تدوین هذه المقالة یتمحور حول دراسة الآثارة التربویة السلبیة للألعاب الکومبیوتریة علی الأطفال. والأسلوب الذی اتبعه الکاتب هنا تحلیلی استقرائی، والعینات المختبریة تشمل جمیع أساتذة المدارس المتوسطة التابعة لمدیریة التربیة والتعلیم - الناحیة الثانیة فی مدینة قم. ولجمع المعلومات اللازمة، استعان الباحثان باستمارة اختبار تتضمن 17 استفسار فی خمس درجات لاختبار لیکرت ودرجة القبول النهائیة هی 81% ولتحلیل المعلومات والمعطیات تم الاعتماد علی أسلوب إحصائی تحلیلی واستدلالی علی مستوی کایسکور (خی دو) وکذلک اعتمادا علی تحلیل فاریانس الأحادی (f) لتحلیل الفرضیات. وقد أشارت النتائج إلی أن جمیع فرضیات التحقیق قد بلغت مستوی الاطمئنان 99% و 0.01% a- وتم تأییدها. وکذلک فإن مدی الآثار التربویة السلبیة من الناحیة البدنیة والنفسیة والأخلاقیة والاجتماعیة، مختلف.

الطاعة والتمرد من أبرز المفاهیم فی الخطاب السیاسی. ویضع هذان المفهومان من الناحیة الإیجابیة بعض الواجبات الوطنیة أمام المواطن. أما من الناحیة السلبیة فهما یحددان المحظورات والمحرمات التی لا ینبغی اقترافها. ومن هنا نعلم أن کشف ماوراء هذه المحظورات والواجبات وما ینبغی القیام به أو الإمتناع عنه، یمکن أن یساعدنا علی فهم فلسفة الطاعة والتمرد وتوطّر المفهومین فی إطار واضح الملامح. والمقصود بقولنا «التکوین الشرعی للسیاسة والحوکمة القرآنیة» فی هذا البحث هو مجموعة من الواجبات والمسؤولیات التی یجب الإمتثال لها. کما أنّ الهاجس الأساسی الذی دفعنا لهذا البحث هو رسم الحدود الشرعیة للطاعة والتمرد فی الحوکمة القرآنیة. وأثبتت نتائج البحث أنه فی ظل الحوکمة القرآنیة ومن الناحیة الإیجابیة، یمکن القول بوجوب طاعة الله، والرسول، وأولی الأمر فی التشریع والحکم وبلورة بعض المسؤولیات السیاسیة من منظور القرآن. اما من الناحیة السلبیة فقد حذر القرآن من طاعة بعض الفئات مثل: الغافلین، والکافرین، والمنافقین، والمفسدین و. . .، ویمکن الإستدلال بالقرآن بحرمة طاعة هذه الفئات ورسم حدود الواجب والمحظور وحدود السیاسة الشرعیة، بناء علی تعالیم القرآن والعمل علی أساسها.

چکیده فارسی:یکی از چالش های اصلی در تعلیم و تربیت امروز، غلبه یافتن وجه ایجابی بر وجه سلبی آن و هجوم پی در پی طرح ها و برنامه های فرهنگی و تبلیغی در مدارس و مراکز فرهنگی و تربیتی است که بدون توجه به اصل تزکیه (آماده سازی و رغبت انگیزی) ارائه می شود و موجب ناهمخوانی و بلکه تعارض و تضاد مندی میان درون دادها و برون دادها شده است.پیراستن انسان از آرایه های آلاینده تعلیم و تربیت ایجابی و عاریه ای، که مغایر با فطرت پاک و ناب اوست، یکی از مهم ترین و در عین حال دشوارترین راهکارهای ورود به ساحت «تزکیه به مثابه تربیت سلبی» و خروج از ساحت «تدسیه به مثابه تربیت ایجابی» است.در این مقاله تلاش شده است تا وجه سلبی تربیت در قالب مفهوم قرآنی «تزکیه» از نظر مبانی، رویکرد و روش، با وجه ایجابی آن مورد مقایسه و مقابله قرار گیرد تا از این راه بتوان به الگوی برخاسته از تعالیم قرآنی و عرفانی تربیت بازگشت.دو گزاره بنیادی در رویکرد «تزکیه به مثابه تربیت سلبی» عبارت اند از: «لا اله الا الله»، و «انا لله و انا الیه راجعون» که در اولی، نفی و سلب آنچه ما را از فطرت خویش دور می سازد و در دومی بازگشت و رجعت تعالی بخش به درون مایه های وجودی و تلاش برای فعلیت بخشیدن آنهاست. چکیده عربی:من التحدیات الأساسیة فی حقل التعلیم والتربیة فی الوقت الراهن فی تغلّب الجانب الایجابی منه علی الجانب السلبی، وتراکم المشاریع والبرامج الثقافیة والاعلامیة فی المدارس والمراکز الثقافیة والتربویة التی تطرح بعیداً عن النظر إلی مبدأ التزکیة (التمهید النفسی وایجاد الرغبة والاندفاع)، وتؤدی إلی حالة من عدم الانسجام بل وخلق حالة من التعارض والتضاد بین المُدخلات والمُخرجات. فی بحثنا هذا نسعی إلی المقارنة بین الجانب السلبی من التربیة فی قالب المفهوم القرآنی «التزکیة» من حیث الاُنس والتوجّه والاسلوب، وبین الجانب الایجابی منها لکی یتسنّی من خلال ذلک العودة إلی النموذج المنبثق من التعالیم القرآنیة والعرفانیة. الموضوعان الأساسیان «للتزکیة بمثابة تربیة سلبیة» عبارة عن شعار التوحید «لا إله إلا اﷲ»، والشعار الآخر هو «إنّا ﷲ وإنّا إلیه راجعون». ففی الأوّل نفی ورفض لما یبعدنا عن مقتضی فطرتنا، وفی الآخر عودة ورجوع فیه تعزیز ورقی للطاقات الذاتیة وسعی من أجل الوصول بها إلی حالة الفعلیة.

إن من مشاکل المسلمین فی ذهنیتهم الثقافیة أن التربیة العامة والخاصة تؤکد علی الشخصیة المذهبیة فی انتمائهم قبل الترکیز والتأکید علی الشخصیة الإسلامیة العامة، فالمسلم الشیعی یولد شیعیاً فی طفولته وشبابه، ویعیش مفردات المذهب الملیئة بالحساسیات والتعقیدات، المختنقة بالزوایا المغلقة للتاریخ الغارق فی عصبیاته وبذلک ینطلق فی علاقته بالمسلم الآخر ونظرته إلیه من کل هذه الأجواء السلبیة التی تفرضها التربیة العامة والخاصة، والمسلم السنی یتحرک فی نفس الخط ولکن فی اتجاه آخر.

چکیده فارسی:در تحصیل معرفت، نخستین گام کسب تعریف می باشد، لکن در حوزه الهیات، یکی از مهم ترین مسائل، چگونگی شناخت ذات باری و حقیقت آن می باشد. چه آن که برخی بر آنند، راهی برای شناخت ذات خداوند نیست. از جمله محقق دوانی، دانشمند و فیلسوف شهیر سده نهم هجری، وی معتقد است شناخت خداوند از طریق شهودی و فطری است؛ گرچه امکان اقامه استدلال بر وجود خدا وجود دارد. ایشان ضمن ارائه براهینی بر این امر، لحاظ موجودات با علت تا بدین وسیله یافتن علت آنها مبرهن گردد را دلیلی پیشینی بر پی بردن به جود خداوند برای شناخت این که علتشان خارج از مجموعه مخلوقات است، می داند و آن برهان را متفاوت از برهان صدیقین ابن سینا دانسته و خارج از تقریرهای مختلف برهان علی که خود آنها را تبیین می کند، دانسته است. نظریه وی در باب الهیات اخص، مبتنی بر دیدگاهی با مبنای عرفانی است که خود آن را ذوق متالهین می داند، می باشد. لذا در باب توحید هم، مقتضای چنین ذوقی، توحید در وجوب وجود و توحید در وجود، دانسته و به علاوه توحید صفاتی و افعالی را هم بر همین مبنا، توجیه می نماید. مقاله حاضر به شیوه کتابخانه ای و بررسی و تحلیل اسنادی، دیدگاه دوانی را در باب شناخت خداوند و چگونگی حصول آن، واکاوی نموده، به سوالات و مجهولاتی در این خصوص پاسخ داده است. چکیده عربی:التعریف هو الخطوة الاولی لتحصیل المعرفة، لکن فی مباحث الالهیات، من المسائل المهمة، کیفیة معرفة ذات الباری تعالی و حقیقته لان البعض علی أن لاطریق الی معرفة ذات الباری تعالی.منهم المحقق الدوانی، العالم و الفیلسوف الشهید فی القرن التاسع الهجری، حیث انه یعتقد ان معرفة الله عزوجل لایکون الاعن طریق الشهود الفطری. و ان کان یمکن اقامة البرهان علی وجود الله سبحانه و تعالیان هذا الفیلسوف یقیم البراهین علی هذا المعتقد بالطرق العلیة و یعتقدان هذا الدلیل یتقدم علی معرفة الله سبحانه و تعالی لان معرفة العلل الخارجة عن مجموعة المخلوقات، و یعتقد ان هذا البرهان یتفاوت مع برهان الصدیقین الذی اقامه ابن سینا و خارج عن التقاریر المختلفة للبرهان العلی.نظریة هذا الفیلسوف فی الالهیات بالمعنی الاخص، یبتنی علی مبناه الصوفانی الذی یسمیه «ذوق التأله» و علی هذا الذوق یبرهن علی التوحید و وجوب الوجود و ایضا یبرهن علی هذا المبنی علی التوحید الصفاتی و الافعالی، فی هذه الدراسة نعتمد علی الدراسة المکتبة و التحیلیلة لمعرفة مبانی المحقق الدوانی فی باب معرفة الله و کیفیة حصول المعرفة و نجیب علی الاسئلة الوارة فی هذا المجال.

 مقدمة:تجتاز أمتنا الإسلامیة حلقة جدیدة من حلقات الصراع الذی یخبو حیناً، ویشتد أواره أحیانا، بین عالمنا الإسلامی والعالم الغربی، وهو صراع متعدد الرؤی، والتداعیات السلبیة الکثیرة.. والتی تعکس آثارا متنوعة علی واقع الأمة الإسلامیة مما یعوق مسیرتها ویقف حجر عثرة فی سبیل انطلاقها ونهضتها وتحقیق أهدافها فی حیاة مزدهرة وناهضة.وفی ضوء هذا الواقع وفی مواجهة هذه التحدیات العولمیة المتصاعدة، تنشأ الضرورة لتکوین الجبهة الإسلامیة المتماسکة التی تنبذ الصراعات البینیة، وتحقق التآلف والتآزر وعلی الأقل التنسیق والتکامل والفهم المتبادل...